قـواعــد قافيـه                                                 قسمت دوم

·       نکته : شیوه ی تشخیص حرف یا حروف اصلی قافیه : برای تشخیص حروف اصلی  قافیه بعد از مشخص کردن هجای قافیه هجا را به صورت واج های تشکیل دهنده ی آن می نویسیم سپس از آخر هجای قافیه به سمت اول هجا می آییم هر کجا به مصوت رسیدیم حرف یا حروف اصلی قافیه تمام می شود .  مثال:

 شیخ گفتا شوخ پنهان کردن است                پیش چشم خلق ناآوردن است

 واژه های ردیف ( است واست )               واژه های قافیه : ( کردن – نا آوردن )        حرف الحاقی : (  ن  )

هجای قافیه : ( کَرد  -  وَرد )                    حروف اصلی : (   َ   ر   د  )         قاعده ی 2

 انواع واو در عروض :

1-    واو اشمام ضمه ( واو معدوله ) : واوی است که نوشته می شود ولی خوانده نمی شود . مثل ( خواب – خواهر – خویش )

 تو صاحب منصبی جانا ز مسکینان نیندیشی         تو خواب آلوده ای بر چشم بیماران نبخشایی

(( واو )) در (( خواب )) در تقطیع حذف می شود .

2-    واو بیان حرکت : مثلاً در واژه های ( تو         ( تُ )            چو          ( چُ )                دو          (دُ )

 جهانا چه بد مهر و بد خو جهانی             چو آشفته بازار بازارگانی

(( واو )) در (( چو )) آغاز مصراع دوم یک هجای کوتاه محسوب شده است و ( واو) بصورت مصوت کوتاه    ُ   همراه با صامت ماقبل خود به صورت  (( چُ  )) تلفظ می گردد .

3-    واو عطف :

صد عقل و جان اندر پیش بی دست و بی پا آمده

شاهد مثال (( و ))  ( عقل و جان ) و ( بی دست و بی پا ) است که هردو به صورت مصوت کوتاهی برای حرف های پیش از خود در آمده اند . ( عقلُ جان ) و ( بی دستُ بی پا )

 4-    واو تفریق : مثل واو در واژه ی ( عمرو ) که عَمر تلفظ می گردد و واو آن به این جهت است که این واژه ی با عُمَر اشتباه گرفته نشود .

 عیوب قافیه :

1- با توجه به اینکه قافیه در شعر فارسی خطی می باشد ( یعنی از نظر تلفظ و نوشتار یکسان است ) اگر واژه های قافیه در تلفظ یکسان باشند ودر نوشتار متفاوت باشند در قافیه گرفتن آنها باهم عیب محسوب می شود .

مثلاً اگر دو واژه ی ( حضیض و لذیذ ) درست است که در تلفظ یکسان هستند اما در نوشتار متفاوت است و صحیح نیست آنها را باهم قافیه بگیریم .

2- تکرار کردن پیشوندها و پسوند ها در صورتی که اساس قافیه قرار بگیرند از عیب های قافیه به شمار می آیند . مثال :

 در این زمانه بتی نیست از تو نیکوتر              نه بر تو برشمنی از رهیت مشفق تر

 (( تر – تر ) ) پسوند هایی هستند که عیناً تکرار شده اند و نمی توانند قافیه محسوب شوند . پس قافیه ی ما معیوب است .

* نکته : پسوند ها و پیشوند ها زمانی می توانند اساس قافیه قرار بگیرند که تکراری نباشند . مثال :

 گفتم غم تو دارم گفتا غمت سرآید           گفتم که ماه من شو گفتا اگر برآید

                                      واژه  قافیه                                                واژه قافیه

چون ( سر – بر ) پیشوند هایی هستند که عیناً تکرار نشده اند پس می توان آن ها را به عنوان قافیه به حساب آورد .

3- در طرح حروف اصلی قافیه به صورت ( مصوت + صامت + صامت ) صامت های بعد از مصوت باید یکسان باشند در غیر این صورت اگر باهم اختلاف داشته باشند قافیه ی ما معیوب است .  مثلاً اگر دو واژه ی دو واژه ی ( ذرّه  -  قطره ) را در یک هم قافیه بگیریم صحیح نیست به دلیل ادر هجلی قافیه صامت های قافیه نباید باهم اختلاف داشته باشند در حالی که در این دو واژه اینگونه نیست .

که گر آفتاب است یک ذرّه نیست           وگر هفت دریاست یک قطره نیست

         واؤه ( ذرّه )               حرف الحاقی :  ه          هجای قافیه : ذ    َ     ر      ر              حروف اصلی :    َ      ر        ر

        واژه ( قطره )              حرف الحاقی :  ه          هجای قافیه:  ق    َ    ط     ر             حروف اصلی:    َ        ط      ر

در این دو واژه می بنیم که در حروف اصلی آن بین صامت ( ر ) و ( ط) آن اختلاف وجود دارد. پس نمی توانند باهم هم قافیه باشند و قافیه ی ما معیوب است .

*   نکته : اگر واژگانی که قافیه می گیرند از واژه های غیر ساده ( مشتق ، مرکب ، مرکب ) ساخته شده باشند در صورتی که اجزای سازنده ی این واژگان چندان آشکار نباشد قافیه صحیح است . مثلاً قافیه گرفتن واژه های ( رنجور  با  مزدور ) و یا (  آب  با گلاب )

4-  گاهی اوقات ممکن است واژه ی قافیه ی ما ( در افعال ) از تکرار علامت تکواژ ماضی ساز ( ید) ساخته شود که در این صورت قافیه صحیح است . مثال :

 واژه های قافیه : (ترسانیدم -  رنجانیدم   )          حرف الحاقی :  َ  م           هجای قافیه : نید             حروف اصلی :  ی   د 

حروف مشترک : ( ی  د  َ   م )

5- اگر اجزای واژگان قافیه کاملاً شناخته شده باشند نمی توان با افزودن حروف الحاقی آن ها را هم قافیه کنیم مثلاً واژه ای

 (زلفکان ) را با واژه ی ( رخان ) نمی توان هم قافیه گرفت زیرا :

  حروف الحاقی : ( ان )    و چیزی که از واژه باقی می ماند هیچ علامتی مبنی بر قافیه بودن آن ها مشاهده نمی شود

 قافیه ی حاجب :               

        واژگانی هستند که پیش از قافیه عیناً تکرار می شوند درست مثل ردیف است اما با این تفاوت که ردیف بعد از قافیه قرار می گیرد ولی حاجب پیش از قافیه قرار می گیرد . مثال :

 هر چند رسد هر نفس از یار غمی              باید نشود رنجه دل از یار دمی

 واژه های قافیه : (  غمی – دمی )                              قافیه ی حاجب : دو واژه ی ( یار - یار )

 پسندیده ترین نوع حاجب آن است که میان دو قافیه در آید مانند :

ای شاه زمین بر آسمان داری تخت                 سست است عدو تا تو کمان داری سخت

واژه ای ( آسمان و کمان ) و ( بخت و سخت ) واژه های  حاجب ( داری  - داری ) میان آن ها آمده است .

قافیه ی درونی :

قافیه ای است که واژه های قافیه در درون یک مصراع قرار گیرند و فقط در پایان نیم مصراع ها نمی آیند . مثال : 

 یار مرا ، غار مرا ، عشق جگر خوار مرا               یار تویی ، غار تویی ، خواجه نگه دار مرا  

قافیه ی میانی :

در قافیه ی میانی حتماً باید مصراع به دو نیم تقسیم شود و قافیه باید در پایان نیم مصراع قرار گیرد . مثال :

 در رفتن جان از بدن گویند هر نوعی سخن              من به چشم خویشتن دیدم که جانم می رود

قافیه ی میانی : ( بدن  - خویشتن )

ذوقافیتین :

       اگر مصراع های بیتی دارای دو قافیه ی پشت سرهم در پایان مصرا ع ها باشد به آن ذوقافیتین مگویند . در این صورت اولی قافیه ی غیر اصلی و قافیه ای که در آخر مصراع می آید قافیه ی اصلی است . مثال :

 ای قصَه ی بهشت ز کویت حکایتی              شرح جمال حور ز رویت روایتی

                                                                 قافیه1   قافیه 2                                           قافیه 1   قافیه 2

واژه های قافیه اول: ( کویت – رویت )        واژه های قافیه ی دوم  :( حکایتی – روایتی )         قافیه اصلی :( حکایتی – روایتی )

قافیه ی در  شعر نو :

         عقیده ی شاعران نوپرداز بر آن است که قافیه برای شعر واجب است . نیما می گوید شعر بی قافیه همچون حباب توخالی و یا آدم بی استخوان است . اما تفاوت شعر نو با شعر سنتی در این است که در شعر نو قافیه بیشتر ذوقی و سلیقه ای است اما در شعر سنتی اجباری است . قافیه در شعر نو مربوط به آخر مصراع ها نیست و هر کجا شاعر با توجه به مطلب خویش احساس نیاز به آن کرد از آن استفاده می کند و هر مطلب الزاماً قافیه دار نیست .

        زمان عدم نیاز به قافیه در شعر نو ، زمانی است که شعر حاوی مطالب و موضوعات پراکنده و وزن های پراکنده است و یا این که جنبه ی امری و دعایی داشته باشد .

پايان      موفق باشيد   سينا صارمي   09154154428

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: